ΟΙ ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ LA
[σ]ε αυτή την κοινωνία η ενότητα εμφανίζεται ως τυχαία, ο διαχωρισμός ως κανονικός.
—Μαρξ, Θεωρίες για την υπεραξία
- Ζούμε σε μια εποχή κοινωνικής κρίσης που εκτυλίσσεται επί μακρόν, και η οποία κατ’ ουσίαν συνιστά την κρίση των κοινωνιών που είναι οργανωμένες με έναν καπιταλιστικό τρόπο. Πράγματι, οι σχέσεις απασχόλησης που κυβερνούν την παραγωγή και την κατανάλωση στις καπιταλιστικές κοινωνίες καταρρέουν. Το αποτέλεσμα είναι η επανεμφάνιση μιας δομικής συνθήκης που ο Μαρξ αποκάλεσε πλεονάζον κεφάλαιο σε συνθήκες πλεονάζοντος πληθυσμού. Οι τεχνολογικοί μετασχηματισμοί εξακολουθούν να λαμβάνουν χώρα παρά την οικονομική στασιμότητα, προκαλώντας μια κατάσταση στην οποία υπάρχουν πολύ λίγες δουλειές για πάρα πολλούς ανθρώπους. Εν τω μεταξύ, τεράστιες δεξαμενές χρήματος οργώνουν την υφήλιο σε αναζήτηση κερδών, οδηγώντας σε περιοδικές διογκώσεις φουσκών, οι οποίες σκάνε με παταγώδη τρόπο. Η αυξανόμενη εργασιακή ανασφάλεια και ανισότητα είναι συμπτώματα της αυξανόμενης αδυνατότητας αυτού του κόσμου ως τέτοιου.
- Στην παρούσα φάση, αυτές οι αντιφάσεις, οι οποίες προηγουμένως τιθασεύονταν εντός των καπιταλιστικών κοινωνιών, είναι έτοιμες να εκραγούν. Η κρίση του 2008 ήταν έκφραση αυτής της διαδικασίας. Προκάλεσε ένα παγκόσμιο κύμα αγώνων που ξεδιπλώνεται ακόμη και σήμερα. Προκειμένου να αποκτήσουν έναν κάποιο έλεγχο πάνω σε μια κρίση που σιγοβράζει, τα κράτη οργάνωσαν συντονισμένα πακέτα διάσωσης για χρηματοπιστωτικές και άλλες εταιρείες. Το κρατικό χρέος ανήλθε σε επίπεδα που δεν είχαμε ξαναδεί από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η διάσωση των καπιταλιστών έπρεπε συνεπώς να συνοδευθεί από τιμωρητική λιτότητα για τους εργάτες, καθώς τα κράτη επιδίωκαν να διαχειριστούν τους προϋπολογισμούς τους παράλληλα με την αναδημιουργία των συνθηκών για συσσώρευση. Μολαταύτα, αυτές οι κρατικές ενέργειες υπήρξαν μόνο εν μέρει επιτυχημένες. Οι πλούσιες οικονομίες εξακολουθούν να αναπτύσσονται ακόμη πιο αργά, καθώς απορροφούν τεράστιες ποσότητες χρέους σε όλα τα επίπεδα. Οι φτωχές οικονομίες παραπαίουν επίσης. Ονομάζουμε αυτή την παγκόσμια κατάσταση holding pattern[1]και ισχυριζόμαστε ότι περαιτέρω οικονομικές αναταράξεις είναι πιθανόν να καταλήξουν σε μια καπιταλιστική αναγκαστική προσγείωση.
- Οι εργάτες έδωσαν αμυντικούς αγώνες κατά τον εικοστό αιώνα, όπως κάνουν και σήμερα. Όμως τότε, οι αμυντικοί αγώνες τους ήταν μέρος μιας επιθετικής πάλης: οι εργάτες επιζητούσαν να οργανωθούν σε ένα εργατικό κίνημα, το οποίο έβαινε ολοένα πιο ισχυροποιούμενο. Αυτό το κίνημα θα απαλλοτρίωνε, αργά ή γρήγορα, τους απαλλοτριωτές, με σκοπό να ξεκινήσει την οικοδόμηση μιας κοινωνίας οργανωμένης σύμφωνα με τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ίδιων των εργατών.
- Ωστόσο, η μετά-70s κρίση του καπιταλισμού, που για αρκετούς θα έπρεπε να έχει σημάνει το τέλος του, οδήγησε σε μια βαθιά κρίση του ίδιου του εργατικού κινήματος. Το σχέδιό του δεν είναι πλέον επαρκές για τις συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι εργάτριες. Ο πιο βασικός λόγος που συμβαίνει αυτό είναι η παρακμή της κεντρικότητας της βιομηχανικής εργασίας στην οικονομία. Με την έναρξη της αποβιομηχάνισης και την πτώση του μεριδίου της βιομηχανίας στη συνολική απασχόληση (η οποία υπήρξε καθ΄εαυτή μια από τις θεμελιώδεις αιτίες για την αύξηση των πλεοναζόντων πληθυσμών), ο βιομηχανικός εργάτης δεν μπορούσε πλέον να ιδωθεί ως αιχμή του δόρατος της τάξης. Επιπρόσθετα, εξαιτίας της ανόδου στα επίπεδα των αερίων του θερμοκηπίου, είναι φανερό ότι το αχανές βιομηχανικό apparatus δεν δημιουργεί μονάχα τις συνθήκες για ένα καλύτερο μέλλον – ταυτόχρονα τις καταστρέφει. Tο πιο σημαντικό από όλα, η ίδια η εργασία δεν βιώνεται πλέον ως κεντρική για τις ταυτότητες των πιο πολλών ανθρώπων. Για τους περισσότερους (αν και όχι για όλους), δεν φαίνεται πια πως η εργασία θα μπορούσε να τους «γεμίσει» υπό την προϋπόθεση ότι τη διαχείρισή της θα αναλάμβαναν συλλογικά οι εργάτες αντί για τα αφεντικά.
- Την ίδια στιγμή, η παρακμή της εργατικής ταυτότητας αποκάλυψε μια πολλαπλότητα άλλων ταυτοτήτων, οι οποίες οργανώνονται σε σχέση με αγώνες που, μέχρι τότε, είχαν λιγότερο ή περισσότερο καταπιεστεί. Τα «νέα κοινωνικά κινήματα» που προέκυψαν, κατέστησαν αναδρομικά σαφές σε ποιο βαθμό η ομοιογενής εργατική τάξη ήταν στην πραγματικότητα διαφοροποιημένη όσον αφορά τον χαρακτήρα της. Απέδειξαν επίσης ότι η επανάσταση οφείλει να έχει σαν συνέπεια κάτι περισσότερο από την αναδιοργάνωση της οικονομίας: απαιτεί την κατάργηση του φύλου, των φυλετικών και εθνικών διακρίσεων, κ.ο.κ. Όμως μέσα στον κυκεώνα των αναδυόμενων ταυτοτήτων, κάθε μια με τα δικά της τομεακά (sectional) συμφέροντα, είναι ασαφές τι ακριβώς πρέπει να είναι αυτή η επανάσταση. Για εμάς, ο πλεονάζων πληθυσμός δεν συνιστά ένα νέο επαναστατικό υποκείμενο. Αντ’ αυτού, σηματοδοτεί μια δομική κατάσταση στην οποία κανένα κομμάτι της τάξης δεν μπορεί να αυτοπαρουσιαστεί ως το επαναστατικό υποκείμενο.
- Υπό αυτές τις συνθήκες, η ενοποίηση του προλεταριάτου δεν είναι πλέον δυνατή. Αυτό ενδεχομένως μοιάζει με ένα απαισιόδοξο συμπέρασμα, φέρει όμως μιαν αντίστροφη συνεπαγωγή που είναι περισσότερο αισιόδοξη: σήμερα το πρόβλημα της ενοποίησης είναι ένα επαναστατικό πρόβλημα. Στις κορυφώσεις των σημερινών κινημάτων, στις κατειλημμένες πλατείες και εργοστάσια, στις απεργίες, τις ταραχές και τις λαϊκές συνελεύσεις, οι προλετάριες δεν ανακαλύπτουν τη δύναμή τους σαν πραγματικοί παραγωγοί αυτής της κοινωνίας, αλλά μάλλον τον διαχωρισμό τους κατά μήκος μιας πολλαπλότητας ταυτοτήτων (κατάσταση απασχόλησης, φύλο, φυλή, κ.λπ.). Αυτές οι τελευταίες οριοθετούνται και συμπλέκονται από τη διαλυτική ενσωμάτωση των κρατών και των αγορών εργασίας. Περιγράφουμε αυτό το πρόβλημα ως το πρόβλημα της σύνθεσης: τα διάφορα προλεταριακά κομμάτια πρέπει να ενοποιηθούν, αλλά δεν βρίσκουν μια έτοιμη ενότητα μέσα στις συνθήκες αυτής της αποσυντιθέμενης κοινωνίας.
- Αυτός είναι ο λόγος που πιστεύουμε ότι είναι τόσο σημαντικό να μελετάμε προσεκτικά την εκτύλιξη των αγώνων. Είναι μόνο σε αυτούς τους αγώνες που διαγράφεται ο επαναστατικός ορίζοντας του παρόντος. Στην πορεία των αγώνων τους, οι προλετάριοι περιοδικά εφευρίσκουν –αυτοσχεδιάζοντας– λύσεις στο πρόβλημα της σύνθεσης. Κατονομάζουν μια φανταστική ενότητα, πέρα από τους όρους της καπιταλιστικής κοινωνίας (πιο πρόσφατα: το μπλακ μπλοκ, η πραγματική δημοκρατία, το 99%, το κίνημα για τις ζωές των μαύρων, κ.λπ.), ως μέσο πάλης ενάντια σε αυτή την κοινωνία. Παρόλο που κάθε μια από αυτές τις αυτοσχέδιες ενότητες αναπόφευκτα καταρρέει, οι σωρευτικές τους αποτυχίες χαρτογραφούν τους διαχωρισμούς που θα πρέπει να υπερβαθούν από ένα κομμουνιστικό κίνημα μέσα στο χαοτικό πανδαιμόνιο μιας επανάστασης ενάντια στο κεφάλαιο.
- Αυτό είναι που εννοούμε όταν λέμε ότι η ταξική συνείδηση, σήμερα, μπορεί να είναι μόνο συνείδηση του κεφαλαίου. Παλεύοντας για τις ζωές τους, οι προλετάριες πρέπει να καταστρέψουν αυτό που τις διαχωρίζει. Στον καπιταλισμό, αυτό που τις διαχωρίζει είναι και αυτό που τις ενώνει: η αγορά είναι ταυτόχρονα η εξατομίκευση και η αλληλεξάρτησή τους. Είναι η συνείδηση του κεφαλαίου ως της ενότητας-εν-τω-διαχωρισμώ μας που μας επιτρέπει να θέσουμε μέσα από τις υπάρχουσες συνθήκες –έστω και μόνο εν είδει φωτογραφικού αρνητικού– την ικανότητα της ανθρωπότητας για τον κομμουνισμό.
[1] [Σ.τ.Μ.] Στην αεροπορική διάλεκτο, ο όρος holding pattern (διαδικασία κράτησης) χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη διαδικασία της πτήσης κατά την οποία ένα αεροπλάνο κάνει κύκλους περιμένοντας άδεια για να προσγειωθεί. Επιλέξαμε να κρατήσουμε τον αγγλικό όρο, καθώς μοιάζει λιγότερο διφορούμενος από τον αντίστοιχο ελληνικό. Βλ. και το κείμενο The holding pattern στο Endnotes #3 (ελληνική έκδοση: φίλοι του κεραυνοβόλου κομμουνισμού, Νοέμβριος 2015).
Kommunismus so la la 